- مشمولانی که دارای بیماری صرع می باشند از خدمت سربازی معاف می شوند .

مقدمه: صرع چیست؟

صرع (Epilepsy) یک بیماری مزمن و نورولوژیک (مربوط به سیستم عصبی مرکزی) است که در آن فعالیت سلول‌های عصبی در مغز به طور غیرعادی و بیش از حد افزایش می‌یابد. این امر منجر به بروز تشنج‌های مکرر می‌شود. تشنج‌ها دوره‌هایی از علائم و نشانه‌ها هستند که می‌توانند شامل تغییراتی در وضعیت هوشیاری، حرکات، احساسات یا رفتار باشند.

نکته کلیدی: داشتن یک بار تشنج به معنای ابتلا به صرع نیست. تشخیص صرع معمولاً زمانی مطرح می‌شود که فرد:

• دو یا چند تشنج غیرقابل تحریک (unprovoked) داشته باشد که حداقل ۲۴ ساعت از هم فاصله داشته باشند.

• یا پس از یک تشنج، risk بالایی برای تشنج‌های بیشتر داشته باشد.

علت بیماری صرع

در حدود نیمی از موارد، علت خاصی یافت نمی‌شود (ایدیوپاتیک). در موارد دیگر، علل شناخته شده شامل موارد زیر هستند:

1. عوامل ژنتیکی: برخی انواع صرع ارثی هستند و جهش در ژن‌های خاص می‌تواند فرد را مستعد تشنج کند.

2. آسیب‌های ساختاری مغز:

   • سکته مغزی

   • تومورهای مغزی

   • عفونت‌های مغزی (مننژیت، انسفالیت)

   • تروما (ضربه) شدید به سر

   • ناهنجاری‌های مادرزادی مغز

   • کمبود اکسیژن به مغز (مثلاً حین زایمان سخت)

3. بیماری‌های متابولیک و سیستمیک:

   • نارسایی کلیوی یا کبدی

   • قند خون بسیار پایین (هیپوگلیسمی)

   • عدم تعادل الکترولیت‌ها

4. بیماری‌های دژنراتیو: مانند بیماری آلزایمر.

مکانیسم ایجاد تشنج :

در یک مغز سالم، پیام‌های عصبی به صورت سازمان‌یافته و کنترل‌شده منتقل می‌شوند. در صرع، این تعادل به هم می‌خورد:

• افزایش غیرعادی تحریک‌پذیری نورون‌ها

• کاهش مهار نورون‌ها
  این امر منجر به ایجاد یک "طوفان الکتریکی" در مغز می‌شود که همان تشنج است. این فعالیت الکتریکی غیرطبیعی می‌تواند در یک ناحیه خاص متمرکز باشد (تشنج کانونی) یا کل مغز را درگیر کند (تشنج عمومی).

انواع تشنج‌های صرعی :

طبقه‌بندی تشنج‌ها برای تشخیص و درمان صحیح بسیار مهم است.

الف) تشنج‌های کانونی (Focal Seizures) :

این تشنج‌ها از یک ناحیه مشخص در یک نیمکره مغز شروع می‌شوند.

1. تشنج‌های کانونی با هوشیاری حفظ‌شده (قدیم: ساده): هوشیاری فرد دست‌نخورده باقی می‌ماند.

   • علائم: بستگی به ناحیه درگیر مغز دارد و می‌تواند شامل:

     • علائم حسی (احساس گزگز، دیدن نورهای چشمک‌زن)

     • علائم حرکتی (پرش یک طرف بدن)

     • علائم اتونوم (تعریق، گرگرفتگی)

     • علائم روانی (احساس ترس، déjà vu)

2. تشنج‌های کانونی با اختلال هوشیاری (قدیم: کمپلکس): هوشیاری فرد مختل می‌شود.

   • فرد ممکن است خیره شود، به صورت غیرعادی حرکت کند (مثل مالش دست‌ها)، و به صدا زدن پاسخ ندهد.

   • پس از تشنج، ممکن است گیجی و فراموشی دوره ای وجود داشته باشد.

3. تشنج‌های کانونی به ثانویه عمومی‌شده: تشنج از یک کانون شروع شده و سپس در کل مغز پخش می‌شود و به شکل یک تشنج تونیک-کلونیک ظاهر می‌گردد.

ب) تشنج‌های عمومی (Generalized Seizures) :

این تشنج‌ها از ابتدا هر دو نیمکره مغز را درگیر می‌کنند.

1. تشنج تونیک-کلونیک (Grand Mal): معروف‌ترین نوع.

   • فاز تونیک: از دست دادن ناگهانی هوشیاری، سفت شدن بدن.

   • فاز کلونیک: پرش‌های ریتمیک و شدید در اندام‌ها.

   • ممکن است با گازگرفتگی زبان، کف کردن دهان و بی‌اختیاری ادرار همراه باشد.

   • پس از تشنج، فرد دچار خواب‌آلودگی شدید، سردرد و گیجی می‌شود.

2. تشنج ابسنس (Absence) (Petit Mal):

   • وقفه‌های ناگهانی و کوتاه (چند ثانیه) در هوشیاری.

   • فرد خیره شده و حرکاتش متوقف می‌شود و سپس به حالت عادی بازمی‌گردد.

   • بیشتر در کودکان دیده می‌شود.

3. تشنج‌های میوکلونیک (Myoclonic): پرش‌های سریع و ناگهانی مانند شوک الکتریکی در دست‌ها یا پاها.

4. تشنج‌های آتونیک (Atonic): از دست دادن ناگهانی تون عضلانی که منجر به سقوط ناگهانی فرد می‌شود (حملات قطره‌ای).

تشخیص صرع :

1. تاریخچه‌گیری دقیق: شرح حال از خود بیمار و شاهدان عینی تشنج، حیاتی‌ترین بخش تشخیص است.

2. نوار مغز (EEG): این تست فعالیت الکتریکی مغز را ثبت می‌کند و می‌تواند الگوهای غیرعادی مرتبط با تشنج را نشان دهد.

3. تصویربرداری از مغز: مانند MRI مغز برای یافتن علل ساختاری مانند تومور یا اسکار.

4. تست‌های خون: برای رد کردن علل متابولیک یا عفونی.

درمان صرع :

هدف اصلی، کنترل تشنج‌ها با حداقل عوارض جانبی است.

1. دارودرمانی (خط اول درمان):

   • داروهای ضد تشنج (AEDs) مانند کاربامازپین، والپروات، لوتیراستام و...

   • انتخاب دارو بستگی به نوع تشنج، سن بیمار و عوارض جانبی دارد.

   • مصرف منظم و دقیق داروها بسیار مهم است.

2. جراحی: زمانی در نظر گرفته می‌شود که:

   • تشنج‌ها با داروهای متعدد کنترل نشوند (صرع مقاوم به درمان).

   • یک کانون مشخص و قابل دسترس در مغز وجود داشته باشد که برداشتن آن باعث اختلال عملکرد جدی نشود.

3. رژیم غذایی کتوژنیک: یک رژیم غذایی با چربی بسیار بالا و کربوهیدرات بسیار کم که می‌تواند به ویژه در کنترل تشنج‌های کودکان مقاوم به دارو مؤثر باشد.

4. تحریک عصب واگ (VNS): یک دستگاه مشابه پیس میکر در قفسه سینه کار گذاشته می‌شود و عصب واگ را تحریک می‌کند تا فراوانی و شدت تشنج‌ها کاهش یابد.

اقدامات لازم هنگام مواجهه با یک فرد در حال تشنج (تونیک-کلونیک)

• آرامش خود را حفظ کنید.

• فرد را به آرامی روی زمین بخوابانید و اشیاء خطرناک را از اطرافش دور کنید.

• سرش را با یک شیء نرم (مثل بالش) محافظت کنید.

• او را به پهلو بخوابانید تا راه هوایی باز بماند و بزاق یا استفراغ خارج شود.

• هیچ چیزی در دهانش قرار ندهید! (خطر گازگرفتگی و شکستگی دندان)

• مانع حرکاتش نشوید.

• کنارش بمانید تا تشنج به طور کامل پایان یابد.

• در موارد زیر با اورژانس تماس بگیرید:

  • تشنج بیش از ۵ دقیقه طول بکشد.

  • تشنج‌ها پشت سر هم تکرار شوند.

  • فرد پس از تشنج به هوش نیاید.

  • فرد در حین تشنج آسیب دیده باشد.

  • این اولین تشنج فرد باشد یا فرد باردار باشد.

جمع‌بندی و زندگی با صرع :

صرع یک بیماری قابل کنترل است. بسیاری از افراد مبتلا به صرع با درمان مناسب می‌توانند زندگی عادی، فعال و پرباری داشته باشند. آموزش به بیمار، خانواده و جامعه برای کاهش انگ (استیگما) مرتبط با این بیماری و مدیریت صحیح آن امری ضروری است.